در حالی که برای تولید هر کیلو هندوانه به حدود ۵۰۰ لیتر آب نیاز است، این که بدانیم سومین صادر کننده هندوانه در جهان شده ایم نه تنها افتخار آمیز نیست بلکه حتی نشان دهنده سوءمدیریت در کنترل و برنامه ریزی برای کشاورزی کشور است. آن هم در شرایطی که هر کیلو هندوانه صادراتی را حداکثر ۷۵۰ تومان می خرند.
به عبارت ساده تر صادرات هندوانه یعنی صادرات آب مجازی آن هم به قیمت هر ۵۰۰ لیتر فقط ۷۵۰ تومان در شرایطی که کشور به قطره قطره این آب نیاز مبرم دارد.متاسفانه از سال ۱۳۹۵ با مازاد تولید محصول هندوانه مواجه شدیم اما وزارت جهاد کشاورزی، خانه کشاورز و وزارتخانه ها و سازمان های ذی ربط موفق نشدند جلوی کشت این محصول آب بر را بگیرند و کشاورزان از روی عادت همچنان هندوانه کشت می کنند.وزیر جهاد کشاورزی چندی پیش اعلام کرده بود: پایداری تولید مهم ترین موضوعی است که باید با محوریت آب در بخش کشاورزی مورد توجه قرارگیرد و وزارت جهاد کشاورزی برنامه و اقدامات متعددی برای مصرف بهینه آب دارد. همچنین همه مصرف کنندگان آب باید برای سازگاری با کم آبی اهتمام و تلاش کنند.از طرفی وزیر نیرو از ممنوع شدن کشت محصولات کشاورزی در برخی استان‌ها سخن گفت و این که اولویت اول ما آب شرب است و به دلیل محدودیت منابع آب قطعا محدودیت برای بخش‌های مختلف ایجاد می‌شود، ازجمله این که دولت تصمیم گرفت کشت برنج را درغیر از استان‌های شمالی ممنوع کند.
آمارها چه می گویند؟
طبق جدیدترین آمار، تا مرداد سال ۹۶ هندوانه با ۴/۵۰۳ هزار تن و گوجه فرنگی با ۵/۱۳۶ هزار تن عمده اقلام صادراتی به لحاظ وزنی در بخش کشاورزی بوده‌اند. با توجه به آمار بالاتر هندوانه آن هم با اختلاف زیاد، معلوم می‌شود که کشاورزان علاقه بیشتری به کاشت این محصول داشته‌اند. در ۱۰ سال اخیر، ایران رتبه چهارم تولید هندوانه را در جهان به خود اختصاص داده است؛ محصولی صادراتی که چهارفصل است و بازار هدفش در پنج ماه اول امسال، بلاروس، اتریش، جمهوری آذربایجان، آرژانتین، ارمنستان، استونی، افغانستان، آلمان، امارات متحده عربی، انگلستان، بحرین، بلغارستان، پاکستان، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان، رومانی، سوئد، عراق، عمان، فدراسیون روسیه، قبرس، قزاقستان، قطر، کویت، گرجستان، لهستان، مجارستان و هلند بوده‌است.
طی ۴ سال تنها ۴۰ هزار هکتار کاهش کشت
همان گونه که مطرح شد برای تولید هر کیلوگرم هندوانه حدود ۵۰۰ لیتر از منابع ارزشمند آبی مصرف می شود اما کشت هندوانه در حالی همچنان در اغلب استان های کشور پیگیری و صادرات آن انجام می شود که این محصول آب بر هنوز هم در اولویت انتقال به فضای گلخانه ای برای مقابله با کم آبی قرار ندارد. مدیرکل دفتر محصولات علوفه ای و جالیزی معاونت امور زراعی وزارت جهادکشاورزی در این باره گفت: در سال ۱۳۹۶ حدود سه میلیون و ۷۵۰ هزارتن هندوانه در سطح ۱۱۳ هزار و ۵۰۰ هکتار تولید شد و برای سال زراعی ۹۷ در نظر داریم همین میزان تولید را در سطح ۱۰۹ هزار هکتار داشته باشیم.به گفته حسین اصغری با این میزان تولید نیاز کشور ما برای مصرف داخلی و صادرات تامین می شود بنابراین برنامه ای برای افزایش سطح زیرکشت این محصول نداریم. اصغری به برنامه کاهش سطح زیرکشت هندوانه طی سال های اخیر اشاره و اظهار کرد: در سال زراعی ۹۳- ۹۲ حدود چهار میلیون تن هندوانه در سطح ۱۵۲ هزار هکتار کشت شد که این رقم در سال ۹۶- ۹۵ به نزدیک سه میلیون و ۷۰۰ هزارتن در سطح زیرکشت ۱۱۲ هزار هکتار کاهش یافت.وی با بیان این که اکنون هندوانه در برخی استان های کم آب همچون سیستان و بلوچستان و خوزستان در شرایط خاص و با تکنیک های جدید سیستم آبیاری میکرو، کشت نشایی، استفاده از مالچ و پلاستیک برای کاهش تبخیر تولید می شود، اظهار کرد: در سال زراعی ۹۶- ۹۵ حدود ۱۷ هزار هکتار کشت نشایی و ۵۳ هزار هکتار آبیاری میکرو تیپ و مالچ انجام شد که سعی داریم تا پایان سال ۱۴۰۰ تمامی سطوح زیر کشت محصولات جالیزی از جمله هندوانه را زیر پوشش تکنیک های جدیدی ببریم که به کشت گلخانه ای نزدیک است.
وی تصریح کرد: اکنون هندوانه به دلیل چهار فصل بودن کشورمان به طور عمده در خوزستان، فارس، سیستان و بلوچستان، منطقه جنوب کرمان (جیرفت)، هرمزگان و خراسان و در استان های شمالی برای خودمصرفی و در برخی استان ها با آب سبز (آب باران) تولید می شود.
کشاورز مقصر نیست
در عین حال به گفته یکی از نمایندگان مجلس مجموعه سیاست هایی که درکشور اعمال می شود باید به سمتی برود که هزینه کاشت چنین محصولاتی واقعی شود. احمد علی کیخا در گفت وگو با خراسان اظهار کرد: وقتی در برخی مناطق فرصت های جایگزین شغلی برای کشاورزان ایجاد نکرده ایم، کشاورز هم چاره ای جز کشت این گونه محصولات ندارد از جمله در سیستان و بلوچستان که تنها دارایی مردم فقط نیروی کار و زمین است و احتمالا بارانی که خداوند بر آن ها نازل کند، هیچ فرصت شغلی دیگری وجود ندارد و آن ها بسته به این شرایط هندوانه یا محصول دیگری می کارند.این عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس تاکید کرد: قطعا اگر کشاورزان، فرصت شغلی جایگزین داشتند کمتر به دنبال این مسئله می رفتند بنابراین آن ها برای امرار معاش چاره ای ندارند. کیخا افزود: علاوه بر این در برخی مناطق مسئله به موضوع دیگری برمی گردد. وقتی آب بسیار کمیاب است ولی با پایین ترین قیمت در اختیار کشاورزان قرار می گیرد عملا آن ها هم به دنبال محصولاتی نمی روند که ارزش افزوده بالایی داشته باشد.وی با تاکید بر ضرورت اعمال سیاست های حمایتی دولت در این بخش گفت: سیاست های حمایتی دولت درباره محصولات مختلف باید متناسب با مناطق مختلف کشور و شرایط آبی متفاوت صورت گیرد و نباید برای همه مناطق کشور نسخه یکسان پیچیده شود تا رفتار کشاورزان اصلاح شود. بنابراین برای حل این مسائل ضروری است بسته سیاستی در حوزه های مختلف اندیشیده شود تا هم معیشت مردم و هم بحث پایداری منابع و حفظ آن ها دیده شود. کیخا اضافه کرد: متاسفانه در طول سال های گذشته به دلیل این که به منافع آنی و کوتاه مدت فکر شده است، نتیجه اش تخلیه منابع آب و بدمصرفی بوده و عملا پایداری این منابع مورد تردید واقع شده است. به دنبال این روند می بینید که در حوزه های مختلف، عرصه های طبیعی و تالاب ها و همچنین سفره های آب زیرزمینی را از دست دادیم . با این شرایط اگر چه عملا چند سالی ممکن است کشاورزان منتفع شوند ولی وقتی با محدودیت شدید منابع مواجه می شویم آن ها مجبور می شوند بسیاری از باغ های چند ساله و اراضی که روی آن ها سرمایه گذاری شده را به دلیل فقدان آب رها و مهاجرت کنند.
این نماینده مجلس توسعه کشت های گلخانه ای را اقدامی جایگزین معرفی و تصریح کرد: اما متاسفانه تا کنون اقدامی که بتواند این مشکلات را به طور کلی رفع کند نداشته ایم.متاسفانه چنین به نظر می رسد که هنوز هم اراده و آگاهی لازم برای تعیین و اجرای الگوی کشت مناسب کشور و هر منطقه وجود ندارد. حال آیا مسئولان حوصله تنش های احتمالی را ندارند یا بررسی های علمی را؟ نمی توان منتظر پاسخ این سوال نشست چون آن چه مسلم است زمان زیادی برای کشاورزی ایران باقی نمانده است.
